 |
Biblioteczka Buddyjska
"Przekroczyć próg mądrości - polemiki ciąg dalszy" |
Buddyjskie podejście do koncepcji Boga (bogów)
W sutcie Brahmajala ze zbioru Digha-nikaya, w oparciu o własny wgląd, Budda podaje kim są bogowie i wyjaśnia genezę wiary w nich:
"Nadchodzi czas, mnisi, który następuje po długim okresie, kiedy ten świat się kurczy. Wówczas istoty odradzają się głównie w świecie Abhassara Brahma 1 i przebywają tam, w tym stworzonym przez umysł świecie, karmiąc się przyjemnościami, oświetlone własnym światłem, poruszając się w powietrzu, wspaniałe - i w ten sposób istnieją przez długi czas.
Po długim okresie nadchodzi jednak czas, kiedy ten świat zaczyna się rozszerzać. W tym rozszerzającym się świecie pojawia się pusty pałac Brahmy. A wówczas jedna istota, której życie lub zasługa ulegają wyczerpaniu, spada ze świata Abhassara i pojawia się w pustym pałacu Brahmy. I tam mieszka, w tym stworzonym przez umysł [miejscu], karmiąc się przyjemnościami, oświetlona własnym światłem, poruszając się w powietrzu, wspaniała - i w ten sposób istnieje przez bardzo długi czas.
Wtedy w tej istocie, która przez tak długi czas jest sama, pojawiają się niepokój, niezadowolenie i obawa. Myśli sobie: 'Och, gdyby tylko jakieś inne istoty mogły tutaj przybyć!' I inne istoty, których życie lub zasługa uległy wyczerpaniu, spadają ze świata Abhassara i pojawiają się w pustym pałacu Brahmy jako towarzysze tej istoty. I tam zamieszkują, w tym stworzonym przez umysł [miejscu], karmiąc się przyjemnościami, oświetlone własnym światłem, poruszając się w powietrzu, wspaniałe - i w ten sposób istnieją przez bardzo długi czas.
A potem, mnisi, ta istota, która pojawiła się jako pierwsza, myśli sobie: 'Jestem Brahmą, Wielkim Brahmą, Zwycięzcą, Niezwyciężonym, Wszystkowidzącym, Wszechpotężnym, Panem, Stwórcą, Władcą, Rządcą i Dowódcą, Ojcem Wszystkiego Co Było Jest i Będzie. Te istoty zostały stworzone przeze mnie. Dlaczego? Ponieważ jako pierwsza pojawiła mi się ta myśl: "Och, gdyby tylko jakieś inne istoty mogły tutaj przybyć!". To było moje życzenie, a potem te istoty zaistniały!' Lecz te istoty, które powstały równocześnie [z nią], myślą: 'Oto, przyjaciele, jest Brahma, Wielki Brahma, Zwycięzca, Niezwyciężony, Wszystkowidzący, Wszechpotężny, Pan, Stwórca, Władca, Rządca i Dowódca, Ojciec Wszystkiego Co Było Jest i Będzie. A dlaczego? [Ponieważ] widzieliśmy, że pojawił się tutaj jako pierwszy, a my pojawiliśmy się po nim'.
'A ta istota, która powstała jako pierwsza, jest długowieczna, piękniejsza i potężniejsza od nich. Może się zdarzyć, że jakaś istota spadnie z tej sfery i pojawi się w świecie. Pojawiwszy się w tym świecie, porzuci życie domowe i wybierze bezdomność. Posuwając się do przodu, dzięki wysiłkowi, zastosowaniu, gorliwości i własnej uwadze, osiągnie taki stopień kontemplacji umysłu, że będzie mogła sobie przypomnieć swoją ostatnią egzystencję, ale nie przywoła żadnej wcześniejszej. I pomyśli sobie: "Ten Brahma, Wielki Brahma, Zwycięzca, Niezwyciężony, Wszystkowidzący, Wszechpotężny, Pan, Stwórca, Władca, Rządca i Dowódca, Ojciec Wszystkiego Co Było, Jest i Będzie, on nas stworzył, i jest wieczny, stabilny, niezmienny, na zawsze ten sam. Ale my, którzy zostaliśmy stworzeni przez tego Brahmę, jesteśmy nietrwali, niestabilni, krótko żyjemy, przeznaczony jest nam upadek i przyjście na ten świat" ' (Digha-nikaya, I.17-19) 2.
Budda kwestionuje pewne nauki, wedle których w czynach człowieka ma swój udział stwórczy akt Boga.
"Istnieją asceci i bramini, którzy utrzymują i wierzą, że czegokolwiek człowiek doświadcza, czy jest to przyjemne, nieprzyjemne czy neutralne, wszystko to jest powodowane stwórczym aktem Boga. Udałem się do nich i zapytałem ich [czy rzeczywiście utrzymują taki pogląd], a kiedy potwierdzili, powiedziałem: 'Jeśli tak jest, czcigodni panowie, to ludzie popełniają morderstwa, kradzież i nieczyste uczynki wskutek stwórczego aktu Boga, kłamią, plotkują, zniesławiają i mówią w szorstki sposób wskutek stwórczego aktu Boga; są pożądliwi, pełni nienawiści i utrzymują błędne poglądy wskutek stwórczego aktu Boga" '(Anguttara-nikaya, Tika nipata) 3.
W sutcie 50 z Majjhima-nikaya znajduje się dialog jednego z głównych uczniów Buddy, Maha-Mogallana Thery, który spytał boga Brahmę: "Czy nadal istnieje w tobie, przyjacielu, pogląd, który kiedyś istniał? Czy wyraźnie dostrzegasz, że promienność nieba jest przemijająca?" Na co Brahma odparł: "Nie ma już we mnie, panie, poglądu, który kiedyś istniał. Całą promienność nieba widzę teraz jako przemijającą. Potępiam swoje niegdysiejsze stwierdzenie, że jestem stały, wieczny" 4.
Zjednoczenie z osobowym bogiem jako stopień do nirwany
W Mahagovinda Sutta ze zbioru Digha-nikaya Budda wspomina swoje poprzednie życie, kiedy to jako bramin dążył do zjednoczenia się z osobowym Bogiem jako celem i kresem swej wędrówki. Celu niestety nie osiągnął i ponownie musiał się odrodzić w samsarze: "Jednak, Pańcasikha, takie święte życie nie prowadzi do rozwiania złudzeń, do wygaśnięcia, do spokoju, do poznania, do oświecenia, do nibbany, ale wyłącznie do odrodzenia się w świecie Brahmy, podczas gdy moje święte życie niezawodnie prowadzi do rozwiania złudzeń, do beznamiętności, do wygaśnięcia, do spokoju, do poznania, do oświecenia, do nibbany. Jest to Szlachetna Ośmioraka Ścieżka, czyli: Właściwy Pogląd, Właściwe Myślenie, Właściwa Mowa, Właściwe Działanie, Właściwe Życie, Właściwy Wysiłek, Właściwa Uważność, Właściwa Medytacja" (Digha-nikaya, II. 251) 5.
W innej sutcie z tego samego zbioru, zatytułowanej Tevijja Sutta, Budda polemizuje z dwoma braminami utrzymującymi, że jedyną bezpośrednią ścieżką prowadzącą do zbawienia, jest ta, która dąży do zjednoczenia z Brahmą (I. 235). Pytając o źródła ich wiedzy na ten temat, Budda dowiedział się, że żaden z nich, ani żaden z ich nauczycieli nigdy nie widzieli owego Brahmy, nie wiedzieli też, kiedy, jak i gdzie Brahma się pojawił. Tym niemniej jednak utrzymywali: "nauczamy tej ścieżki do zjednoczenia z Brahmą, którego nie znamy ani nie widzimy, [ale] to jest jedyna prosta ścieżka (...) prowadząca do zjednoczenia z Brahmą" (I. 239). Ponadto - na co zwraca uwagę Budda - bramini przejawiają nienawiść, złą wolę i nie przestrzegają dyscypliny. Nie mogą więc po śmierci odrodzić się w świecie Brahmy, gdzie udadzą się wyłącznie ci, którzy nagromadzili pozytywne czyny. Ponieważ jednak dwaj bramini słyszeli, że "asceta Gotama zna sposób zjednoczenia się z Brahmą" (I. 248), dlatego przyszli prosić go o pomoc. Budda to potwierdza, mówiąc: "Znam Brahmę, i świat Brahmy, i drogę do świata Brahmy, i ścieżkę praktyki, dzięki której można osiągnąć świat Brahmy" (I. 249).
Następnie Budda oznajmia im, kim jest: "Tathagata powstaje w świecie, Arahant, w pełni oświecony Budda, mądry i umiejący prowadzić [innych], Znajdujący się w Dobrym Położeniu, Znawca światów, niezrównany Trener ludzi, których należy poskromić, Nauczyciel bogów i ludzi, oświecony i błogosławiony. On, urzeczywistniając to dzięki swemu poznaniu, ogłasza ten świat z jego dewami, marami i Brahmami, z jego księciami i ludźmi. Naucza Dharmy, która jest miła na początku, miła w środku i miła na końcu, w duchu i literze, i ukazuje w pełni doskonałe i oczyszczone święte życie" (I. 249).
W końcu Budda stwierdza, że warunkiem odrodzenia się w świecie Brahmy jest oczyszczenie i gromadzenie pozytywnych stanów umysłu: "Podobnie jak silny trębacz potrzebuje niewielkiego wysiłku, aby ogłosić swoje przesłanie w czterech kierunkach, tak i poprzez tę medytację, Wasettha, dzięki temu wyzwoleniu serca poprzez współczucie (...) poprzez współczującą radość (...) poprzez równość, nie zostawia niczego w sferze zmysłów, czego by nie dotknął, ani na co by nie wpłynął. To, Wasettha, jest droga do zjednoczenia z Brahmą" (II. 251)6.
_______________
1 Jest to jedno z foremnych niebios świata samsary.
2 M. Walshe (tłum.), Thus Have I Heard. The Long Discourses of the Buddha, Wisdom Publications, London 1987, s. 75-6.
3 Nyanaponika Thera, Buddhism and the God-idea, Bddhist Publication Society, Kandy 1981, s. 20.
4 Tamże, s. 23.
5 M.Walshe (tłum.), Thus I Heard, wyd. cyt., s. 313.
6 Tamże, s. 187-95.
spis trePci
|
należe do systemu MAGIC BANNER |
 |
Naleze do systemu BannerPower